Çocuklarda Hipertansiyon

Kanın kalp tarafından pompalanırken kan damarı duvarlarına uyguladığı basınca kan basıncı denir. Hareketsiz yaşam , yüksek kalorili beslenme gibi bir çok faktörün etkisiyle ne yazık ki çocuklarda hipertansiyon (yüksek tansiyon) sıklığının artmakta olduğu görülmektedir. Toplumda hipertansiyonun sadece erişkin hastalığı olduğu ön yargısı kırılmakta, çocuklarda yüksek tansiyonun erken fark edilmesi gerektiği hususunda hekimlerin ve ailelerin duyarlılığı artmaktadır. Aşağıda çocuklarda hipertansiyonu konusunu her yönleriyle ele aldım. İyi okumalar dilerim.

Çocuklarda Hipertansiyon konusunu ayrıca Hasta Okulu TV ‘de de ele aldım.

Hipertansiyon (Yüksek Kan Basıncı)

Hipertansiyon varlığında kalp ve arterlerin iş yükü artar. Kalp daha fazla kasılmak zorunda kalır ve kan taşıyan arterler daha fazla gerilir. Yüksek kan basıncı inme, kalp krizi, böbrek yetmezliği, görme kaybı ve ateroskleroz (arterlerin sertleşmesi) riskini artırır.

Çocuklarda Hipertansiyon

Çocuklarda hipertansiyon nedenleri yaşa bağlı olarak farklılık gösterebilir. Çocuk ne kadar küçük olursa hipertansiyonun bir hastalık ile ilişkili olma ihtimali daha fazla olur.

Bebeklerde hipertansiyonun sık nedenleri böbrek hastalıkları (en sık), prematür doğum, akciğer ve kalp hastalıklarıdır. Akciğer hastalıkları arasında prematür bebeklerin akciğer hastalığı bronkopulmoner displazi, aort damarının bir bölümünde darlık yani aort koarktasyonu akciğer ve kalp hastalıkları için örnek verilebilir.

Hipertansiyon yetişkinlerde daha sık görülür. Ancak çocukluk çağında obezitenin yaygınlaşması ile hipertansiyon sıklığı çocuklarda artmaktadır. Spesifik bir nedenin bulunamadığı durumlarda ve ailevi yatkınlık olan durumlarda “esansiyel hipertansiyon” adı verilir.

Steroidler, doğum kontrol hapları (oral kontraseptifler), bazı ilaçlar, alkol ve bazı uyarıcı ilaçlar da hipertansiyona neden olabilir.

Tedavi edilmediği takdirde hipertansiyon kalp, beyin, böbrek ve gözlere zarar verebilir. Fakat hipertansiyon erken tespit edilir, takip ve tedavi edilirse çocuklarız aktif ve normal bir yaşam sürebilir.

Çocuklarda Hipertansiyon Bir Sağlık Problemidir

Kan basıncı uzun süre yüksek seyrederse kalp ve arterlerin üzerindeki iş yükü artar. Böbrek ve beyin gibi diğer organlar da zarar görebilir.

Yüksek kan basıncı her zaman belirti vermese de vücuda olumsuz etkileri devam eder. Uzun dönemde sağlık problemleri riski artar. Çocuklarda hipertansiyon çok yüksek olduğunda baş ağrısı, görme problemleri, baş dönmesi, burun kanaması, çarpıntı ve bulantıya neden olur.

Çocuğunuzda ciddi hipertansiyon ve bu semptomlardan herhangi biri varsa derhal doktora gidilmelidir.

Kan Basıncı Fizyolojisi

Kalp kan pompalarken kanın damar duvarlarında oluşturduğu kuvvete kan basıncı denir. Kalp kasılarak kanı kan damarlarına gönderdiğinde kan basıncı yükselir. Kalp gevşediğinde basınç azalır; fakat arterlerde her zaman bir miktar basınç vardır.

Kan basıncını oluşturan iki fiziksel güç vardır — birincisi kalbin kanı pompalayarak arterlere ve dolaşım sistemine göndermesi, diğeri ise arterlerin bu kan akımına karşı oluşturduğu dirençtir.

Kan basıncı fizyolojik olarak dakikalar içinde değişebilmektedir. Aktivite, istirahat, vücut ısısı, diyet, duygudurum, postür ve ilaçlardan etkilenir.

Kan Basıncı Ölçümü

Kan basıncını sfigmomanometre ile ölçeriz. Sfigmomanometre üst kolu saran ve şişirilerek basınç oluşturan bir manşonu (cuff) vardır. Çocukların vücudu yaşıyla orantılı büyüdüğü için, standart erişkin manşonu ile doğru ölçüm yapılamaz. Bu nedenle manşon çocuğun kol çevresiyle uyumlu büyüklükte olmalıdır.

Çocuklarda tansiyon ölçümünün doğru olması için ilk kural, doğru büyüklükte manşon kullanılmasıdır

Manşon şişirildiğinde kolun geniş arterlerinden birini sıkıştırır, bir süreliğine kan akımını durdurur. Manşon içindeki hava tamamen boşaltılır, arterde kan akımı yeniden sağlanarak kan basıncı ölçümü gerçekleştirilir.

Kan akımı yeniden sağlandığında ilk nabzı duyabilmek için arter üzerine steteskop konulur — bu sistolik basıncı (ya da her kalp atımındaki basınç) verir. Seslerin kaybolduğu yerde not edilen basınç diastolik basınçtır (kalp atımları arasında kalbin dinlenim halindeki basınç).

Kan basıncı okunduğunda büyük sayı sistolik basıncı, küçük sayı diastolik basıncı temsil eder.  Örneğin: Bir yetişkinde 120/80 demek sistolik basıncın 120, diastolik basıncın 80 milimetre civa (mmHg) olduğu anlamına gelir. Çocuklar büyüdükçe (gençlik çağına geldiklerinde) sistolik basınç 70-90’dan yetişkin değerlere doğru artar.

Otomatik cihazlarla kan basıncı ölçülebilse de manüel kan basıncı ölçümü daha doğru sonuçlar verir.

Çocuklarda Hipertansiyon Tanısı

Tüm çocuklarda kan basıncı düzenli şekilde kontrol edilmelidir. Çocuklarda kan basıncı ilk kez 3 yaşında iken rutin muayene sırasında daha sonra ise yılda 1 kez ölçülmelidir. Bu nedenle özellikle çocuğunuzun aşırı kilolu ya da ailede hipertansiyon öyküsü varsa bu muayeneler aksatılmamalıdır. Ancak kan basıncını yükseltebilen ilaç kullanımı söz konusu ise, böbrek hastalığı varsa, aort koarktasyonu ya da diyabet varsa her doktor kontrolünde mutlaka tansiyon ölçümü yapılmalıdır.

Her zaman fark edilebilir belirtilere neden olmadığından çocuklarda hipertansiyon tanısı koymak zor olabilir, erkenden fark edilmeyebilir. Çocuklarda hipertansiyon kendi yaşına, boyuna ve cinsiyetine göre 95 persantilden daha yüksek kan basıncı değerlerini ifade eder (aynı yaş, boy ve cinsiyetteki çocukların %95’inin bu rakamdan daha düşük kan basıncı değerlerine sahip olduğu anlamına gelir).

Çocuklarda yüksek tansiyon sınırları yaşa göre değerlendirilir, sınır aşıldığında çocuklar hipertansiyon için tetkik edilmelidir.

Kan basıncı günden güne farklılık gösterebilir, bu yüzden tanı koymak için çok sayıda kan basıncı ölçümü yapılmalıdır, fakat kan basıncının çok yüksek olduğu durumlarda hemen tedaviye başlanması gerekir.

Çocuk gergin ve endişeli ise ilk kan basıncı ölçümünün yüksek çıkması olağandır, bu yüzden üç ayrı ölçüm alınır, daha sonra çocukta hipertansiyon olup olmadığını (ya da olma riski var mı) anlamak için bu üç ölçümün ortalaması alınır.

Hipertansiyon tanısını kesinleştirmek için çocuğun tüm gün üzerinde kan basıncı manşonu taşıdığı tansiyon holter testi de yapılabilir. Holter tansiyon ölçümünde çocuk muayene stresinden etkilenmeyeceği için genellikle doktor muayenehanesinde yapılan kan basıncı ölçümlerinden daha doğru sonuç elde edilir.

Çocuklarda Hipertansiyon Nedenleri

Çocuklarda en sık neden primer hipertansiyon diğer adıyla esansiyel hipertansiyondur. Sekonder nedenler ise bir hastalık sonucu meydana gelir

Primer Hipertansiyon

Çocuğun aşırı kilolu ya da obez olması yanı sıra ailesinde hipertansiyon öyküsü primer hipertansiyonun karakteristik özellikleridir. Kan basıncı artış şiddeti her iki tip hipertansiyonda benzerdir. Primer hipertansiyonda sistolik sekonder hipertansiyonda ise diastolik kan basıncında artış dikkati çeker.

Sekonder Hipertansiyon

En sık sekonder hipertansiyon nedeni böbrek hastalıklarıdır (%34-76). Özellikle 6 yaşından küçüklerde hipertansiyon nedeni olarak böbrek hastalıkları daha sık karşımıza çıkar. Ayrıca aort istmisunda darlık olan aort koarktasyonu ya da abdominal aortada tıkanma yapabilen Williams ve Alagille sendromları, Takayasu arteriti sekonder hipertansiyon nedeni olabilir.

Hipertansiyon Tarama Testleri

Primer hipertansiyon düşünülen tüm hastalarda tam idrar tahlili, üre, kreatinin, kan kolesterol ve trigliserid düzeyleri, 6 yaşında küçük ya da idrar tahlilinde problem olanlarda böbrek ultrasonu yapılır.

Buna karşın obez olan çocuklarda ilaveten HbA1c, karaciğer enzimleri ve açlık kan kolesterolüne de bakılır.

Çocuklarda Hipertansiyon Tedavisi

Hipertansiyona neden olan bir hastalık varsa bu hastalığı tedavi etmek kan basıncının normale dönmesi için yeterli olabilir.

Hipertansiyonu olan çocuk ve gençlerin çoğunda kötü beslenme, aşırı kilo, stres ve fiziksel aktivite azlığı gibi sağlıklı olmayan yaşam tarzı söz konusudur. Bu nedenle tansiyonun düşürülmesi için aşırı kiloların verilmesi, egzersiz, tv-bilgisayar-cep telefonu ile daha az vakit geçirme, diyet değişiklikleri ve gevşeme teknikleri etkili olmaktadır. Kalp hastalıklarını kötüleştirebileceğinden hipertansiyonlu çocukların sigara içmemesi şiddetle önerilir.

Hipertansiyon Tedavisinde Yaşam Tarzında Değişiklik Önerileri

• Kilo verme

Çocuğunuz kiloluysa doktorunuz tarafından günlük en az yarım saatlik aerobik egzersiz içeren bir kilo verme programı önerilebilir.

• Günlük egzersiz

Fit olmak kan basıncını kontrol etmekte anahtar rol oynar. Hipertansiyonu olan tüm çocuklar günlük 1 saat egzersiz ve spor yapmalı — yürüyüş gibi aktiviteler hemen her gün, koşmak gibi daha yüksek seviye aktiviteler haftada 3 kez yapılmalıdır.

Egzersiz yalnızca çok ciddi hipertansiyon durumunda kısıtlanır. Ciddi hipertansiyonu olan çocuklar kan basıncı kontrol altına alınıncaya ve doktor izin verinceye kadar ağırlık kaldırma, vücut geliştirme veya dayanıklılık antrenmanları yapmamalıdır.

• Beslenmenin düzenlenmesi

Sebze (özellikle yeşil yapraklı sebzeler), meyve, düşük yağ içerikli ürünler ve lifli gıdaların daha fazla olduğu; karbonhidrat, yağ, işlenmiş gıdalar ve şekerli içeceklerin daha az olduğu bir diyet uygulanmalıdır. Ayrıca yemeklerin daha düşük sodyum içeriği (tuz) ile hazırlanması ve yemeklere tuz ekilmemelidir. Sofradan tuzluk kaldırılmalıdır. Çok miktarda gizli tuz ihtiva eden ekmek, sandviç, pizza ve çoğu fastfood yiyecekler gibi gıdalara dikkat etmek gerekir.

Hafif hipertansiyonu bulunan çocuklara ilaç yazmayı tercih etmeyiz. Fakat yaşam tarzı değişikliklerinin yeterli olmadığı durumlarda ilaçlara ihtiyaç duyulabilir.

Çocuklarda hafif ve orta şiddette hipertansiyon nadiren de zamanla kalp, böbrek ve kan damarlarına zarar verebileceği akılda tutulmalıdır. Oysa tanısının erken konulması, zamanında önlemler alınması ve tedavi edilmesi hipertansiyonun yapacağı bu hasarı önlemektedir çoğu zaman.