Akut Romatizmal Ateş (ARA)

Akut romatizmal ateş, yeterli şekilde tedavi edilmemiş streptokok boğaz enfeksiyonu veya kızıl hastalığının bir komplikasyonu olarak ortaya çıkabilen inflamatuar bir hastalıktır. Tıp çevrelerinde Akut romatizmal ateş kelimelerinin baş harflerinden kısaltmayla ARA olarak adalandırıldığı gibi İngilizce adının esinlenerek romatizmal ateş olarakta adlandırılır. Biz bu makalede sık sık ARA kısaltmasını kullanacağız.

Streptokok farenjit&tonsillit ve kızıl hastalığına halk arasında beta mikrobu olarakta adlandırılan bir tür streptokok bakterisi neden olur. ARA kış ve bahar aylarında daha sık ortaya çıkar. Bunun nedeni streptokoklara bağlı boğaz enfeksiyonlarının bu mevsimlerde daha sık görülmesidir. Streptokok bulaşıcıdır. Kişiden kişiye yayılabilir. Fakat ARA bulaşıcı bir hastalık değildir.

ARA en sık 5-15 yaş arası çocuklarda görülse de daha küçük çocuklar ve erişkinlerde de görülebilir. Streptokok boğaz enfeksiyonu yaygın olmasına rağmen gelişmiş ülkelerde akut romatizmal ateşe nadir rastlanır. Buna karşın ne yazık ki gelişmekte olan ülkelerin bir çoğunda hala sık görülmektedir.

 

Akut romatizmal ateş ilk atağı en sık 5-15 yaş arasında geçilir

ARA kalpte kalp kapağı hasarları ve kalp yetmezliği gibi kalıcı hasarlar bırakabilir. Tedavi ile inflamasyonun yarattığı hasar azaltılabilir, ağrı ve diğer semptomlar hafifletilebilir ve romatizmal ateşin tekrar ortaya çıkması engellenebilir.

Akut romatizmal ateşin belirtileri nelerdir?

ARA çeşitli belirtiler gösterir. Birkaç veya daha fazla semptom görülebilir ve belirtiler hastalık seyri sırasında değişiklik gösterebilir. ARA genellikle streptokokal boğaz enfeksiyonunu takiben 2-4 hafta sonra ortaya çıkar.

Romatizmal ateşin bulgu ve belirtileri

Kalp, eklemler, cilt ve merkezi sinir sisteminde inflamasyon nedeniyle oluşurlar . bunlar;

• Ateş
• Eklemlerde ağrı ve hassasiyet — en sık diz, ayak bileği, dirsek ve el bileğinde
• Bir eklemden diğerine yer değiştiren ağrı
• Eklemlerde kızarıklık, ısı artışı ve şişlik
• Cilt altında küçük, ağrısız şişlikler (nodül)
• Göğüs ağrısı
• Kalpte üfürüm
• Halsizlik
• Düz veya hafifçe kabarık, kenarları düzensiz, ağrısız döküntüler (eritema marginatum)
• Düzensiz, kontrol edilemeyen vücut hareketleri (Sydenham koresi ya da Vitus dansı) — en sık el, ayak ve yüzde. Genellikle çocukların el yazısındaki değişiklik ile fark edilir.
• Sydenham koresinin de eşlik ettiği ağlama veya zamansız gülme gibi anormal davranışların ortaya çıkması

 Akut romatizmal ateş neden olur?

ARA grup A streptokok adı verilen bir bakterinin neden olduğu boğaz enfeksiyonu sonrası meydana gelir. Grup A streptokoklar streptokok tonsillit, farenjit  ve daha az sıklıkta kızıl hastalığına neden olur. Cilt ve diğer vücut kısımlarındaki grup A streptokok enfeksiyonları nadiren ARA’yı tetikler.

Streptokok enfeksiyonu ve ARA arasındaki bağlantı net değildir; ama bakteri bağışıklık sistemini aldatıyormuş gibi görünmektedir. Streptokok bakterisi vücudun bazı dokularında bulunan bir proteine benzer özellikte bir protein içerir. Böylece normalde bakteriyi hedef alan bağışıklık sistemi hücreleri vücudun kendi hücrelerine enfeksiyon ajanlarıymış gibi davranır. Özellikle kalp dokuları, eklemler, cilt ve merkezi sinir sistemi etkilenir.  Bu bağışıklık sistemi reaksiyonu inflamasyon ile yani mikropsuz iltahapla sonuçlanır.

Çocuğunuz streptokok bakterisini ortadan kaldırmak için antibiyotik tedavisini hızlı ve uygun bir şekilde alırsa ARA gelişme ihtimali oldukça azdır. Streptokoklara bağlı boğaz enfeksiyonu veya kızıl hastalığı geçirildiğinde tedavi edilmediğinde ya da yeterli dozda antibiyotik kullanılmadığında ARA geçirme riski vardır.

Akut romatizmal ateş her zaman kalbi etkiler mi?

Hayır. Etkilerse ortaya çıkan kapak hasarı tamamen kaybolur veya kalıcı olur. ARA kalıcı kalp hasarı yaptığında buna romatizmal kalp hastalığı adı verilir.

Kimler akut romatizmal ateş riski altındadır?

• Sık streptokokal boğaz enfeksiyonu geçirenler
• Hiç tedavi almamış veya yeteri kadar tedavi edilmemiş streptokok enfeksiyonu geçirenler
• Ailesinde romatizmal ateş hikayesi olanlar. Bazı kişilerde ARA gelişme ihtimalini artıran gen veya genler bulunur.
• Streptokok bakteri tipi.Bazı streptokok bakteri türleri akut romatizmal ateşe neden olma ihtimali diğerlerine göre daha fazladır.
• Çevresel faktörler.Streptokok bakterisinin hızlı yayılımına ve sık temasın olduğu aşırı kalabalık, kötü sanitasyon gibi bazı durumlarda ARA geçirme riski artar.

 Akut romatizmal ateş komplikasyonları nelerdir?

ARA’nın neden olduğu inflamasyon birkaç hafta ile bir kaç aylara kadar sürebilir. Bazen inflamasyon uzun süreli komplikasyonlara neden olabilir.

Romatizmal kalp hastalığı romatizmal ateşin kalptte yarattığı kalıcı hasardır. Genellikle asıl hastalıktan 10-20 yıl sonra ortaya çıkar. Sorun genellikle iki sol kalp boşluğu arasındaki mitral kapak ve aort kapağında oluşur; ancak diğer kapaklar da etkilenebilir. Hasar şu sonuçlara neden olabilir:

• Kapak darlığı.Kapaktaki bu darlık kan akımını azaltır. Bu komplikasyon ARA geçirildikten uzun yıllar sonra meydana gelir. Romatizmal aort darlığı, romatizmal mitral darlığı gibi.
• Kapak yetmezliği.Kapaktaki bu yetmezlik kanın ters yönde akmasına izin verir. ARA kalp tutulumunda erken dönem bulgusudur.
• Kalp kası hasarı.Romatizmal ateş ilişkili inflamasyon kalp kasının pompalama yeteneğini etkileyerek zayıflatabilir.

Romatizal kalp hastalığı geçiren çocukların uzun dönem kapak komplikasyonlarını incelediğimiz çalışmamız aşağıda yer almaktadır.

Makalenin tamamını bu linkten okuyup indirebilirsiniz

Mitral kapak, diğer kalp kapakları veya diğer kalp dokularındaki hasarlar yaşamın ilerleyen döneminde kalp sorunlarına neden olabilir. Şu durumlar ortaya çıkabilir:

• Kalbin üst kısmında düzensiz atımlar (atriyal fibrilasyon)
• Kalbin vücuda yeteri kadar kan pompalayamaması (kalp yetmezliği)

Akut romatizmal ateş önlenebilir mi?

ARA’yı engellemenin tek yolu streptokok boğaz enfeksiyonunu antibiyotikle hızla tedavi etmektir.

Akut romatizmal ateş tanısı nasıl konulur?

ARA için tanı koydurucu bir test yoktur, ancak hastalığın öyküsü, fizik muayene ve bazı test sonuçlarına dayanarak tanı konulur.

Kan testleri

Çocuğunuz bir streptokok enfeksiyonu tanısı aldıysa doktorunuz bakteri için başka bir test istemeyecektir. Bir tetkik istenecekse bu kan dolaşımındaki streptokok bakterilerine karşı gelişen antikorlara yönelik bir test olacaktır. Bakterinin kendisi çocuğunuzun boğazında veya kanında tespit edilemeyebilir.

Kandaki inflamasyon C-reaktif protein (CRP) ve eritrosit sedimentasyon hızı ölçümleri ile kontrol edilebilir.

Elektrokardiyogram (EKG)

EKG kalpten geçen elektriksel sinyalleri kaydeder. Bu sinyaller arasında kalpteki inflamasyonu veya zayıflamış kalp fonksiyonlarını gösteren paternler aranabilir.

Ekokardiyografi

Kısa adıyla EKO Ses dalgalarını kullanarak kalbin hareketli görüntüsünün oluşturulması, kalp anormalliklerinin tespitine olanak verebilir.

Tanı için şunlar araştırılır:

• Kalpte inflamasyon
• 1’den fazla eklemde inflamasyon
• Olağandışı sarsıntılı hareketler
• Cilt altında küçük, sert yumrular
• Kırmızı, düzensiz döküntüler
• Ateş
• 1 veya daha fazla eklemde ağrı
• Kalpte geçirilmiş inflamasyon
• EKG değişiklikleri
• Kan tetkiklerinde anormal sedimentasyon hızı veya C-reaktif protein yüksekliği

Herhangi bir tedavisi var mı?

Tedavide kullanılan mucizevi bir ilaç yoktur. Bir romatizmal ateş atağı genellikle birkaç hafta ile birkaç ay içinde geçer; ama kalp hasarı ömür boyu devam edebilir. Bu yüzden korunma oldukça önemlidir.

Akut romatizmal ateş nasıl tedavi edilir?

ARA tedavisinin amacı grup A streptokoku ortadan kaldırmak, belirtileri hafifletmek, inflamasyonu kontrol altına almak ve hastalığın tekrarlanmasını önlemektir.

• Antibiyotikler. Streptokok bakterisini elimine etmek için penisilin veya başka bir antibiyotik kullanılır.

Antibiyotik tedavisinin tamamlanmasının ardından yeni bir ARA atağını engellemek için koruyucu antibiyotik tedavisi başlanır. Koruyucu tedavi 21 yaşına kadar ya da en az 5 yıllık tedavi tamamlanıncaya -hangisi en uzunsa- dek sürer. Ancak bu korunma süresi kalp tutulumu olanlarda en az 10 yıldır.

• Anti-inflamatuar tedavi: inflamasyon, ateş ve ağrının azaltılması için aspirin veya naproksen gibi ağrı kesiciler verilir. Semptomlar ciddi ya da anti-inflamatuar tedaviye yanıt yoksa kortikosteroidler kullanılır.
• Antikonvülzan ilaçlar.Sydenham koresinin neden olduğu şiddetli istemsiz hareketler için valproik asit (Depakin) veya karbamazepin (Tegretol) gibi antikonvülzan ilaçlar kullanılabilir.

Birden fazla ARA atağı geçirilir mi?

Evet. Çocuğunuzda başka bir atak gelişme ihtimali diğer çocuklara göre daha fazladır. Yıllarca süren düzenli koruyucu antibiyotik kullanımı çoğunlukla yeni atağı önler. Antibiyotik streptokok boğaz enfeksiyonunu engelleyerek hastayı tekrar ARA geçirmekten korur.

Çocuğum romatizmal ateş geçirirse aktivitelerini kısıtlamam gerekir mi?

Çoğu çocukta hastalığın akut evresi sonrasında aktivite kısıtlanması gerekmez. Yatak istirahati süresi çocuğunuzun hastalık şiddetine bağlıdır. Yatak istirahati 2 ile 12 hafta arasında olabilir.

 Uzun süreli izlem

ARA atağının yarattığı kalp hasarı yıllarca belirti vermeyebilir. Hastalık çocuğun kalbine ciddi şekilde etkilediğinde ise kalp kapakları hasar görür ve kalp hastalığına neden olur. Bu durumda çocuğunuzun bazı fizik aktiviteleri kısıtlanabilir ve sporları yapmasına izin verilmez.

Çocuğumda romatizmal kalp hastalığı varsa onun daha fazla sorun yaşamasını nasıl engeller?

ARA kalp kapaklarında hasara neden olmuşsa diş hekimine gideceği zaman bazı özel önlemler alınması gerekir. Romatizmal kapak hastalarının kapakları üzerinde enfeksiyon gelişme riski vardır. Bu enfeksiyona “enfektif endokardit” adı verilir. Diş tedavisinde önce antibiyotik kullanılması gerekir. Antibiyotik kullanımı diş işlemi sırasında mikrobu kalbe ulaşmasını engeller. Dişlerin temiz tutulması ve çürüklerin doldurulması enfektif endokarditin önlenmesini kolaylaştırır.

Çocuğunuzda aşağıdaki durumlar varlığında bazı diş veya cerrahi işlemlerden önce bir doz antibiyotik kullanılması gerekebilir:

• endokardit hikayesi
• yapay kalp kapağı
• bazı konjenital kalp defektleri
• kalp nakli yapılmış ve kalp kapağı problemleri olması