Spora Katılım Öncesi Kalp Taraması

Spor bireylerin fit olmalarının önemli bir koşulu çocuklar ve gençler için aynı zamanda eğlence kaynağıdır. Ancak spor yapan çocuk ve gençlerde görülen ani kardiyak ölümler basında önemli bir gündem oluşturmakta, sağlık kuruluşlarını da bu konuda önlemler almaya teşvik etmektedir. Spora katılım öncesi kalp sağlığı taraması ile belirti vermeyen gizli kalp hastalıklarının açığa çıkarılması amaçlanır.

Sporcu Kalp Taraması ve Güncel Durum

Spor yapanlarda çoğu bulgu aslında normal kabul edilebilecek özelliktedir. Nadiren yaşamı tehdit edebilen kalp sorunu ile karşılaşılır. Bu nedenle sporcu kalp taramalarında sinsi seyirli ani kardiyak ölüme neden olabilen kalp hastalıklarının açığa çıkarılması hedeflenir.

Peki tarama nasıl yapılmalı. Tarama için sadece kişisel ve aile öyküsünü içiren tıbbi öykü ve fizik muayene yeterli midir? Bu sorun hep tartışılmış ve çalışmaların sonuçları da dikkate alınmıştır. Ama halen Amerika ve Avrupa ‘da nasıl yapılacağı hususunda tam bir görüş birliği oluşmamıştır.

Ani ölüm gelişen sporcuların geriye dönük araştırıldığı çalışmalarda çoğunun daha önce öykü alımı ve fizik muayeneden oluşan kalp taramasından geçtiği ve spor için onay aldığı da tespit edilmiştir. Bu nedenle özellikle Avrupa orijinli sağlık otoriteleri sporcu taramalarında EKG’yi rutine dahil etmişlerdir. Sırf bu uygulama bile spor yapan çocuk ve gençlerde ani kardiyak ölümün azalmasını sağlamıştır. Bu taramalar sayesinde çocuk ve gençlerde genetik kalp kası hastalıkları ve ritim bozuklukları erkenden tanınmaktadır. Erken tanı bu bireylerde koruyucu tedavi ile uzun yaşamalarına olanak sağlamaktadır.

Sporcu Kalp Taraması Nasıl Yapılır

İlk olarak tıbbi öykü ve fizik muayene daha sonra ise aşamalı olarak tanısal testler yapılır. Testlerin ilk basamağında mutlaka EKG yer almalıdır. Son yıllarda ise ülkemizde spor federasyonu yarışmalı spora katılacak ve lisan alacak çocuk ve gençlerde en az 1 kez çocuk kardiyolojisi muayenesi yapılmasını istemeye başlamıştır. Çocuk kardiyoloğu muayenesi yapılan tüm çocuklara ise hemen hemen daima ekokardiyografi çekilmektedir.

1. Kalp Taramasında Öykü

Taramada sporcunun kişisel tıbbi öyküsü hem de aile öyküsü önemli bir husustur. Sporcularda ani kardiyak ölüme yol açan hastalıklar çoğunlukla kalıtsaldır yani genetik geçiş gösterir. Bunlar arasında başlıca kalp kası hastalığı olan hipertrofik kardiyomiyopati ve uzun QT sendromu gibi ritim bozuklukları yer alır. Aile öyküsünde 50 yaş altında koroner hastalığı olan akrabalar olup olmadığı da sorgulanır. Kişisel öyküde spor yaparken göğüs ağrısı, gözlerde kararma, bayılma, çarpıntı ve erken yorulma ve nefes kesilmesi sorgulanır. Güncel sporcu lisans muayenesi formlarında kişisel ve aile tıbbi öyküsüne yönelik sorular yer almakta, formun çocuğun ailesince doldurulup onaylanması istenilmektedir.

2. Kalp Taramasında Muayene

Fizik muayenede doktorun en sık karşılaştığı bulgu kalpte üfürüm duyulmasıdır. Üfürüm belirti vermeyen ama darlık yapan hipertrofik kardiyomiyopatinin, aort kapak darlığının, aort koarktasyonunun ilk bulgusu olabilir. Atrial septal defekt gibi bazı doğumsal kalp hastalıkları da oldukça sinsi seyirli olup erişkin yaşlarda tanı alabilmektedir. Bu tarama sayesinde bu gibi hastalıklar çocukluk çağında tanı ihtimali artmaktadır. Üfürüm aynı zamanda klinik bulguları çok sessiz olarak geçirilmiş akut romatizmal ateşe bağlı kapak hastalıklarının da tek bulgusu olabilir. Hipertansiyon da bu tarama sırasında rastlantısal olarak saptanabilir.

3. Kalp Taramasında Tanısal Testler

Amaç ani kardiyak ölüme neden olan hastalıkların açığa çıkarılması olduğuna göre, sporcu kalp sağlığı taraması planında tanısal testler olarak elektrokardiyografi (EKG) ve ekokardiyografi (EKO) mutlaka yer almalıdır

• EKG

El, ayak ve göğüs duvarına takılan elektrotlar sayesinde kalbimizin elektriksel aktivitesinin değerlendirilmesidir. Kayıtlar çoğu kez bir kağıda aktarılır. Erişkinlerde çoğunlukla koroner hastalığına bağlı kalp kası hasarlarının değerlendirilmesinde kullanılır. Ancak EKG’nin hem çocuklarda hem de erişkinlerde çok geniş kullanım alanı vardır. Bu nedenler doğumsal ve edinsel kalp hastalıklarının değerlendirilmesi için erişkin ve çocuk hastaların değerlendirilmesinde oldukça kullanışlıdır. Özellikle kalp  kasında kalınlaşma ile giden ve hem ülkemiz hem de dünya da  en sık ani kardiyak ölüm sebebi olan hipertrofik kardiyomiyopati hastalığı, belirti vermese bile EKG ‘de çoğu kez bulguları saptanabilmektedir. Ayrıca nadir görülen hastalıklar olan Uzun QT sendromu, Brugada gibi ritim bozuklukları da sadece EKG de saptanabilmektedir.

• EKO

Ekokardiyografide kalbin anatomisi, işlevleri anlık olarak ekrandan izlenebilmektedir. Kalp kasında kalınlaşma ya da incelme gibi kalp kasının boyutunu etkileyen hastalıklar, belirtileri silik olan ASD gibi doğumsal kalp hastalıkları ve romatizmal kapak hastalıkları bu sporcu kalp taraması sırasında eko ile fark edilebilmektedir. Hipertrofik kardiyomiyopatide hastalık ergenlikten sonrası ortaya çıkabilmektedir. Ailesinde hipertrofik kardiyomiyopati hastası varsa erişkin yaşa ulaşana kadar yıllık ekokardiyografi çekilmelidir.

• İleri Tanısal Testler

Bu grup testler, sporcu kalp taraması için ilk basamakta yer almayan ancak tarama sonuçlarının değerlendirilmesi sonucunda planlanan testlerdir. Egzersiz sırasında çarpıntısı olan ya da EKG de prematür erken vurular saptananlarda holter EKG, efor EKG tetkikleri istenebilmektedir. Ya da EKO ‘da kalp kası hastalığında kuşkulanıldığında kardiyak MR ile kalp kası daha ayrıntılı değerlendirilebilmektedir.